Venedik Gettosu

Venedik Gettosu, Venedik Cumhuriyeti altında yaşayan Yahudilerin Venedik'te yaşamaya zorlandığı muhittir. Getto kelimesinin kökeni, İtalyanca "ghèto"dan gelmektedir.

Etimoloji

Türkçede kullanılan getto kelimesi dile İtalyancadan hatta, Venedikçeden, cüruf anlamına gelen "ghèto" kelimesinden gelmiştir.^[1] Alternatif etimolojiye göre ise bu kelime "kasaba/kaza" anlamına gelen İtalyanca borghetto kelimesinden türemiştir.^[2]

Konum ve coğrafya

Getto, Venedik'in Cannaregio bölgesinde bulunmakta ve yan yana iki gettodan oluşmaktaydı. Bu gettolar Ghetto Nuovo ("Yeni Getto") ve Ghetto Vecchio ("Eski Getto") idi. Bu isimler yanıltıcıdır çünkü sıfatlar buralarda bulunan dökümevlerinin kullanılış zamanlarını belirtmektedir; aslen getto olarak Ghetto Nuovo, Ghetto Vecchio'dan daha eskidir.

Kültür

Bölgedeki Yahudi nüfusu fazla olsa da, Venedik Gettosu'ndaki Yahudiler bir "Venedik Yahudisi" etnik grubunu oluşturacak kadar asimile olmadı. Burada bulunan beş sinagogdan dördü belirli etnik gruplara aitti: Almanlara ait Scuola Grande Tedesca, İtalyanlara ait Scuola Italiana, İspanyol ve Portekiz Yahudilerine ait Scuola Spagnola ve Levanten Sefarad cemaatlerine ait Scola Levantina sinagogları yer almaktaydı. Scuola Canton adını taşıyan beşinci sinagog ya bir Fransız sinagogu ya da sinagogu yaptıran ailelerin özel sinagoguydu. Bugün Venedik'te Aşkenaz Yahudileri de bulunmaktadır ve bunlar genelde Chabad'a aittir.

Gettoda kullanılan diller arasında Venedikçe, İtalyanca, Ladino, Yahudi Arapçası, Fransızca ve Almanca bulunur. Dini dil İbranice'dir. Dükkân ve müzelerde, İngilizce konuşan tursitlerin çokluğu nedeniyle İngilizce de konuşulmaktadır.

Bugünkü getto

Bugün, Getto hala şehirdeki Yahudi yaşamının merkezini oluşturmaktadır. Venedik Yahudi Cemaati sadece 500 kişiden oluşmasına rağmen, kültürel canlılığı nedeniyle tüm şehrin kültürel merkezidir.^[3]

Cemaatin küçük boyuna tezat olarak birçok kültürel aktiviteler gerçekleştirilmektedir. Örneğin, her yıl uluslararası İbrani Çalışmaları konferansı düzenlenir. Bir yıl içinde konferanslar, fuarlar ve seminerler gibi çeşitli etkinliklere ev sahipliği yapar.

Sinagoglarda ibadet haricinde, çocuklara ve yetişkinlere kutsal metinler ve Talmud dersleri verilir, modern İbranice kursları sunulur. Yuva, yaşlılar yurdu, misafir evi gibi tesisleri bulunan cemaatte The Kosher House Giardino dei Melograni, "Hostaria del Ghetto" gibi kaşer lokantaları ve bir de fırını bulunur. Mimari ve artistik anıtlarının yanı sıra bir Yahudi Sanatları Müzesi ve Renato Maestro Kütüphanesi yer alır.

Getto bölgesinde ayrıca bir yeşiva, çeşitli Yahudi ürünleri satan dükkânlar ve Chabad sinagogu bulunur.^[4] 300'ü Venedikli olmak üzere Getto'da yaklaşık 1000 Yahudi yaşar. Yahudiler bayramlarda Getto'daki beş sinagogdan sadece ikisini kullanırken diğer üçü Yahudi Cemaati Müzesi'ne bağlıdır.

Tanınmış Venediklileri

Tanınmış Yahudi dinadamlarından Fransız kökenli Modenalı Leon Getto sakinlerindendi, ayrıca onun öğrencisi Sarah Coppio Sullam da Gettoluydu. Kendine ait bir buluşma odası olan Sarah, kendini ıspatlamış yazarlardan ve mektuplaşmalar yoluyla münazaracılardandı. Tanınmış camcılardan olan Meir Magino, yine bu gettodan gelmekteydi.

Kurgu

• William Shakespeare'in 15959'te yazdığı Venedik Taciri'nde Shylock karakteri ve ailesi Venedikli Yahudilerdi.
• Arnold Wesker'ın 1978'de yazdığı Tüccar isimli oyunu Nuovo Getto'da başkayıp Shylock'un hikâyesini tekrar anlatır.^[5]
• Geraldine Brooks'un 2008'de yazdığı Ehl-i Kitap isimli romanında Saraybosna Hagadasının tarihi 1609'da Venedik Gettosu'nda geçmektedir.
• Sarah Dunant'ın 2006'da yazdığı In the Company of the Courtesan isimli romanında bazı sahneler Getto'da bir Yahudi rehinci dükkânında geçmektedir.
• Susanna Clarke'ın 2004 tarihli Jonathan Strange & Mr Norrell isimli bir romanında bir sahne Getto'da geçmektedir.
• Hugo Pratt: Venezianische Legende. Corto Maltese. Bd 8. Novel. Carlson, Hamburg 1985, 1998. ISBN 3-551-71669-2
• Mirjam Pressler: Shylocks Tochter. Venedig im Jahre 1568. Novel. Alibaba Verlag, Frankfurt am Main 1999, Bertelsmann, München 2005. ISBN 3-570-30172-9
• Rainer Maria Rilke: Eine Szene aus dem Ghetto. in: Rilke: Geschichten von lieben Gott. Insel, Leipzig 1931, Argon, Berlin 2006. (div. weitere Ausg.) ISBN 3-86610-045-0
• Israel Zangwill'in trilojisi:
  • Kinder des Ghetto. 1897. Cronbach, Berlin 1897, 1913 (Almanca)
  • Träumer des Ghetto. 1898. Cronbach, Berlin 1908, 1922 (Almanca)
  • Komödien des Ghetto. 1907. Cronbach, Berlin 1910 (Almanca)

Ayrıca bakınız

• Arnold Wesker

Kaynakça

Notlar

Bibliyografi

• Ariel Toaff, "Getto - Ghetto," The American Sephardi 6:1/2 (1973): 71-77.
• Sandra Debenedetti-Stow, "The etymology of “ghetto”: new evidence from Rome", Jewish History, Volume 6, Issue 1 - 2, Mar 1992, Pages 79 – 85, DOI 10.1007/BF01695211
• DIETRO LE PAROLE - GLOBALIZZAZIONE di Francesco Varanini
• Europe The Venice Ghetto on europeforvisitors.com24 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış bağlantılar

• Official website of the Jewish Community of Venice1 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Official website of the kashrut in Venice23 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Info Point of the Jewish Community of Venice25 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Jewish Ghetto Itineraries
• Web site of the Jewish Ghetto of Venice25 Ekim 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Jewish Library-Archive "Renato Maestro"9 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Ghetto map and history16 Mart 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Wiki: University of California Santa Cruz, Jewish Writers and the Modern European City: Venice 5 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.